یکی از اصلی ترین محورهای گذر از کشاورزی سنتی به صنعتی، ارتقا بهره‌وری درست از منابع آبی است که این مهم از اولویت های بحث اصلاح الگوی کشت بشمار می رود.
همچنین توجه به ارزش اقتصادی و امنیت و سیاسی آب در استحصال و عرضه و نگهداری و مصرف آن باید برای مسئولان و کشاورزان به درستی تبیین شود تا سیاست های کاری خود را بر این مبنا پیش ببرند.
*** الگوی کشت چیست؟
از الگوی کشت تعاریف بسیاری موجود است که به نظر می‌رسد جامع‌ترین این تعاریف عبارت است از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از پتانسیل‌های منطقه‌ای، با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست.
این تعریف مشخص می کند در بسیاری از مناطق کشور کشت محصولات زراعی، باغی و یا بهره‌برداری از مراتع و جنگل‌ها متناسب با پتانسیل‌های منطقه‌ای و عوامل تولید باشد و با توجه به محدودیت‌های اقلیمی موجود، بیلان منفی آب دشت‌ها و نیاز به پایداری تولید محصولات ما را ملزم می‌کند که درجهت روش‌های کمک به بهبود سفره‌های زیر زمینی آب و افزایش راندمان مصرف آب حرکت کنیم.
***اصلاح الگوی کشت
با توجه به گستردگی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون، رسیدن به الگوی کشت مناسب برای دستیابی به حداکثر بهره‌برداری از عوامل و نهادهای تولید به‌ ویژه عامل محدود کننده‌ آب، ضرورتی انکار ناپذیر است.
همچنین باید نسبت به تخصیص زمین‌های کشاورزی و برنامه‌ی کشت یک منطقه به انواع گروه محصولات زراعی و باغی همان منطقه اقدام کرد.
از سوی دیگر میزان کشت محصولات کشاورزی در یک منطقه باید با توجه به منابع موجود، قیمت محصولات، هزینه‌های تولید، عملکرد محصول، نیاز کشور و سیاست‌های درست انجام شود و تصمیم‌گیری در انتخاب گیاهان زراعی یا باغی مناطق مختلف براساس زیر ساخت‌های موجود باشد.
به زبان ساده تر می توان گفت، اصلاح الگوی کشت به معنای ارتقا بهره وری از منابع آبی و توجه به امنیت غذایی است که باید در برنامه ریزی های بلند مدت توجه شود.
***مزایای کشت بر اساس الگوی مناسب و اصلاح شده
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان در این باره به گفت: اجرای الگوی کشت مناسب، امنیت غذایی و پایداری تولید را تضمین می‌کند.
حسین پیرحیاتی افزود: اجرای الگوی کشت مناسب برای حفاظت منابع پایه و افزایش بهره‌وری عوامل تولید امری ضروری بوده و نیازمند هماهنگی و همکاری وزارت‌خانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی است.
وی همکاری کشاورزان را یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت در اصلاح الگوی کشت دانست و ادامه داد: با استفاده اصولی از منابع پایه تولید، آب و خاک برای آیندگان حفظ شده و اثرات سوئ ناشی از خشکسالی کاهش می یابد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان همچنین گفت: با بهینه سازی الگوی کشت بهره برداری متعادل از منابع پایه صورت می‌گیرد که این مهم نیازمند برنامه‌ریزی مشترک درون بخشی است.
پیرحیاتی افزود: متاسفانه برخی کشاورزان به دلیل عدم رعایت الگوی کشت و اقدام خودسرانه، علاوه بر غارت آب، محصول چندانی نیز به دست نمی آورند.
وی اضافه کرد: جهاد کشاورزی برنامه تولید بر اساس تنوع محصولات را تا برش شهرستانی تهیه و ابلاغ کرده است.
وی اظهار کرد: با توجه به محدودیت سال های گذشته در خصوص آب، تفاهم نامه ای با شرکت آب منطقه ای لرستان با اولویت تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی از جمله چاهها منعقد شد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان گفت: بر این اساس باید مالکان چاههای کشاورزی با مراجعه به امور آب، میزان برداشت خود را اعلام و براساس آن استحصال می کردند که این امر توسط بسیاری از کشاورزان رعایت شد.
پیرحیاتی بدون اشاره به آمار افزود: برخی نیز بدون رعایت این قانون، چاهها را به کشاورزان مهاجر اجاره داده و باعث برداشت های بیش از حد مجاز شده که این افراد خاطی شناسایی و به امور آب معرفی شده اند.
وی تصریح کرد: اصلاح الگوی کشت در دو محور بهره وری مناسب ازمنابع آب و خاک و امنیت غذایی خلاصه می شود که کشت خود سرانه و خارج از برنامه این دو مساله را با خطر مواجه می کند.
****تزریق سموم به خاک و برداشت بی رویه آب/ سوغات کشاورزان مهاجر در لرستان
مسئولان و کارشناسان در شرایطی از اهمیت نگهداری منابع آب و خاک سخن می گویند که سال گذشته یکی از معضلات اصلی استان در کنار بی آبی و خشک شدن رودخانه ها و چاهها، کشاورزان مهاجربودند.
سودجویانی که برای کسب درآمد بیشتر علاوه بر در اختیار گرفتن فرصت های شغلی استان، دست به دست یکدیگر دادند تا کشاورزی و اراضی لرستان را نابود کنند.
وجود ۸۰۰ هزار هکتار اراضی بکر و مستعد کشاورزی، اشتیاق و طمع برخی افراد برای حضور و کشاورزی در لرستان را دو چندان کرده و به نظر می رسد این افراد بدون هرگونه توجهی به سلامت مردم و یا وجهه کشاورزی استان، اقدام به فعالیت های غیرمجاز دراین حوزه می کردند.
افراد سودجویی که با حضور در لرستان و اجاره زمین های کشاورزی استان، با استفاده بیش از حد و غیر قانونی از سموم و کودهای شیمیایی ، تولید محصولات کشاورزی سالم در لرستان را زیر سوال برده اند.
علاوه بر این، استفاده نامتعارف از سموم تا سالها موجب آلودگی خاک شده و علاوه بر این این افراد به دلیل برداشت و درآمد بیشتر به کشت گیاهان آبدوست روی آورده و منابع سطحی و زیر زمینی آب لرستان را غارت می کنند و به خورد کشاورزی خود می دهند.
البته معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان نیز سال گذشته در اظهارات قابل تاملی نسبت به حضور و کشاورزی غیرمجاز مهاجران در استان هشدار داد.
پیرحیاتیˈ گفت: کشاورزانی از استان های اصفهان و همدان ضمن حضور در لرستان، اقدام به اجاره و تملک خارج از عرف زمین های کشاورزی استان کرده اند.
وی اظهار داشت: این کشاورزان مهاجر با حضور در اراضی کشاورزی شهرستان های خرم آباد، بروجرد، دورود، ازنا ، الیگودرز، نورآباد و سلسله اراضی کشاورزی را بیشتر از نرخ متعادل و متعارف اجاره کرده و محصولات غیراستراتژیک را در این اراضی کشت کرده اند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان تصریح کرد: هم اکنون پنج هزار و ۵۰۰هکتار از اراضی کشاورزی استان لرستان در اختیار کشاورزان مهاجر قرار دارد و پیش بینی می شود این افراد به منظور سود بیشتر، کود و سموم شیمیایی غیر استاندارد و بیش از حد مجاز را در این اراضی استفاده کنند.
پیرحیاتی ادامه داد: کود پذیری و استفاده از سموم برای این سطح زیر کشت بسیار بالاست و علاوه بر تولید محصولات ناسالم، موجب آلودگی بالای منابع آب و خاک استان می شود.
وی تصریح کرد: در این راستا محصولات دیگری از جمله هندوانه، سیب زمینی و هویج توسط این افراد کشت و روانه بازار مصرف می شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان گفت: علاوه بر به خطر افتادن سلامت مردم به ویژه مردم استان به دلیل استفاده از این محصولات ناسالم، با توجه به فروش برخی از این محصولات در خارج استان، وجهه کشاورزی استان نیز خدشه دارخواهد شد.
پیرحیاتی تصریح کرد: همچنین با توجه به کشت محصولات آبدوست توسط کشاورزان مهاجر، سالانه ۵۰ میلیون متر مکعب از مخازن آب زیرزمینی استان در کشت های غیرمتعارف مصرف می شود.
و اما امروز این مسئول بدون اشاره به آمار از وضعیت کنترل اقدامات کشاورزان مهاجر در استان رضایت نسبی دارد و اظهار می کند: با توجه به ضرورت امنیت غذایی ، دستگاههای مربوطه با اقدام جدی دراین خصوص، نسبت به شناسایی متخلفان و اعمال برخوردهای قانونی با آنها اقدام کرده اند و شرایط از وخامت سال گذشته خارج شده است.
پیرحیاتی گفت: کشاورزان مهاجر همچنان با توجه به محدودیت منابع آبی در استان خود همچنان برای کشت هندوانه به اراضی لرستان از جمله نورآباد، بروجرد و خرم آباد هجوم آورده اند که با اقدامات قضایی با این افراد برخورد می شود.
***سهم ۹۲ درصدی کشاورزی از مصرف دو میلیارد و ۵۹۳ میلیون متر مکعب آب در لرستان
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان نیز گفت: سالیانه دو میلیارد و ۵۹۳ میلیون متر مکعب آب در استان مصرف می شود.
علی امید سیفی افزود: از دو میلیارد و۵۹۳ میلیون متر مکعب آب مصرفی استان ۷۲ درصد سطحی و بقیه از منابع زیر زمینی برداشت می شود و از این مقدار ۹۲ درصد مصارف کشاورزی دارد.
وی اظهار کرد: همچنین پنج درصد آب استان در زمینه شرب و مصارف بهداشتی و سه درصد در صنعت مصرف می شود .
سیفی با بیان اینکه برای پر کردن هر یک حلقه چاه ۲۰ میلیون ریال اعتبار نیاز است تصریح کرد:برای پیشگیری از سرقت آب، نصب کنتورهای هوشمند در شهرستان ازنا تکمیل شده و رومشکان و کوهدشت در اولویت بعدی هستند.
***محصولات غیراستراتژیکی که ۴۱۰ میلیون متر مکعب از آبهای لرستان را بلعید
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان اضافه کرد: به دلیل سودجویی برخی افراد و عدم توجه به الگوی کشت مناسب، سال گذشته ۱۴ هزار هکتار از زمین های لرستان به زیر کشت گیاهان آبدوست رفت.
سیفی گفت: از این میزان شش هزار هکتار کشت هندوانه بود که متاسفانه نیاز آبی هر هکتار هندوانه ۳۵ هزار متر مکعب است که برای شش هزار هکتار سطح زیر کست این محصول، ۲۱۰ میلیون متر مکعب آب صرف شد.
وی افزود: در مجموع با احتساب ۱۴ هزار هکتار کشت گیاهان آبدوست، ۴۱۰میلیون متر مکعب از آبهای سطحی و زیرزمینی لرستان تخلیه شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان افزود : تشکیل گروههای ۶۰ نفره گشت و بازرسی به منظور جلوگیری از اضافه برداشت چاههای مجاز و پلمپ چاههای غیر مجاز و جلوگیری از کشت گیاهان آبدوست که باعث خشک شدن چاه ها ، نشست زمین و افت شدید آبهای زیرزمینی و در نهایت تبدیل دشت ها به دشت ممنوعه می شود در اولویت کاری شرکت قرار گرفت.
به گفته وی با ممنوعیت کشت هندوانه، سیب زمینی، ذرت، برنج و سایر گیاهان آبدوست در استان برای سالجاری، صرفه جویی لازم در این راستا صورت گرفت.
***انسداد ۴۰۰ چاه غیرمجاز کشاورزی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان همچنین گفت: سال گذشته برای حفظ منابع آبی استان و جلوگیری از مصرف بی رویه، ۴۰۰ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی و پر شده است.
سیفی افزود: میزان برداشت چاهها بر اساس کشت و میزان آب مورد نیاز در پروانه صادر شده رصد و بر این اساس با افراد متخلف برخورد می شود.
به گفته وی اصلاح الگوی کشت در استان باید با توجه جدی به محدودیت منابع آبی صورت گیرد تا از بروز خشکسالی در سال های آینده جلوگیری شود.
***تخلیه ۶۲۵ میلیون متر مکعب آب توسط چهار هزار و ۵۷۲ حلقه چاه کشاورزی
معاون و حفاظت وبهره برداری شرکت آب منطقه ای لرستان نیز گفت: ۸۴ میلیون متر مکعب آب سالانه توسط یکهزار و ۶۵۹ حلقه چاه غیرمجاز برداشت می شود.
نادر مختاری افزود: همچنین ۷۱۹ هزار و ۲۷ میلیون متر مکعب در سال از شش هزار و ۷۴۸ حلقه چاه مجاز برداشت می شود که چهار هزار و ۵۷۲ حلقه چاه کشاورزی با برداشت ۶۲۵ میلیون متر مکعب بیشترین حجم برداشت را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: همچنین از ۷۱ حلقه چاه آب شرب شهری، ۵۲۰ حلقه روستایی و یکهزار و ۵۸۳ حلقه چاه صنعتی به ترتیب ۲۳، ۳۷ و ۳۳٫۶۵ میلیون متر مکعب برداشت می شود.
معاون و حفاظت وبهره برداری شرکت آب منطقه ای لرستان همچنین اضافه کرد: سال آبی گذشته، آب های سطحی استان ۶۰ تا ۹۰ درصد کاهش یافته بود.
***اصلاح الگوی کشت نیازمند عزم همگانی و ملی
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان لرستان نیز گفت: اصلاح الگوی کشت باید همزمان در کشور انجام شود تا استان هایی که نسبت به این مهم توجه ویژه ای دارند، متضرر نشوند.
کریم سپهوند افزود: به عنوان مثال چنانچه کشت برخی محصولات در استان ممنوع شود و یا کاهش یابد، اما درسایر استان ها انجام شود، کشاورزان استان متضرر خواهند شد.
وی اضافه کرد: بدون شک تهیه سند ملی در رابطه با خشکسالی امری ضروری است که در حال حاضر این سند فرادستی در کشور وجود ندارد.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان در راستای اجرای اصلاح الگوی کشت باید علاوه بر تغییر در ترکیب کشت، زمان کاشت نیز تغییر یابد تا بهره وری منابع آبی به حداکثر برسد.
سپهوند اظهار کرد: در این راستا کشت بهاره چغندر درجنوب استان به کشت پاییزه تغییر یافته تا با استفاده بهینه از بارندگی ها، در مصرف منابع آب استان صرفه جویی شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر محور اصلاح الگوی کشت بهره وری آب، مواجهه با خشکسالی ، جلوگیری از کمبود منابع آبی و افزایش راندمان بهره وری آب است.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان لرستان گفت: باید در اجرای طرح های اصلاح الگوی کشت معیشت کشاورزان را در نظر گرفت و در صورت نیاز، برای جبران برخی خسارت های بهره برداران، یارانه های ویژه ای در نظر گرفته شود.
***تهیه سند راهبردری مدیریت جامع خشکسالی لرستان تاپایان سالجاری
سپهوند همچنین از تهیه سند راهبردری مدیریت جامع خشکسالی لرستان خبر داد و گفت: در صورت تامین اعتبار مورد نیاز،این سند تا پایان امسال تدوین می شود.
وی اعتبار مورد نیاز برای این مهم را دو میلیارد ریال عنوان کرد و افزود: تاکنون ۹۰۰ میلیون ریال توسط استانداری تامین شده و چنانچه معادل این مبلغ امسال نیز تامین شود، این سند سال ۹۵ تهیه خواهد شد.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان ادامه داد:یکی از مهمترین بخش های این سند، اصلاح الگوی کشت بر اساس وضعیت اقلیمی ، محصولات، خاک و منابع آب است.
سپهوند افزود: در این سند که با همکاری دستگاههای مختلف از جمله امور آب ، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری، محیط زیست و آبفا تهیه می شود راهکارهای کوتاه ، میان و بلند مدت برای کاهش مصرف آب کشاورزی پیشنهاد شده است.
به هر حال به نظر می رسد اصلاح الگوی کشت نیازمند اصلاح نگرش کشاورزان برای تغییر روند فعلی با توجه به مباحث کارشناسی است و مسئولان نیز باید در این راستا با دقت نظر و برنامه های مدون، کشاورزان را در این راستا همیاری و تشویق نمایند.
۷۲۶۹/۶۰۶۰
منبع: keshavarznews.ir