1-کودهای آلی حیوانی
اگر کودهای حیوانی در هوای آزاد بدون پوشش بمانند، مقدار زیادی از ازت خود را که به صورت آمونیاک می باشد در اثر تخمیر از دست خواهند داد. بنابراین پوشانیدن آنها با کاه و کلش و خاک عمل مفیدی است. طبق بررسی پژوهشگران اگر کودی فقط سه روز در معرض هوا قرار گیرد 30% از ازت آمونیاکی آن کم خواهد شد. زمان دادن کودهای فوق به زمین بر حسب شرایط خاک و اقلیم متفاوت است. در اراضی سنگین و در نقاطی که هوا در زمستان سرد و یخبندان است، بهترین فصل در پائیز، آبان یا آذر ماه می باشد که باید کود را با یک شخم به خاک برگرداند. در مناطقی با زمستان ملایم یا در نقاطی با خاک سبک و شنی، اینکار بهتر است در اسفند فروردین ماه انجام گیرد. از نظر عمق برگردان کود، در اراضی سنگین و سرد، نباید آن را زیاد در عمق قرار داد، چون در این خاکها، اکسیژن در عمق های پائین نفوذ زیادی ندارد و در نتیجه فعالیت باکتریها برای تجزیه مواد آلی کم است. بنابراین کود باید در عمق حدود 15-10 سانتیمتری قرار داده شود. همچنین بهمان دلیل کودهائی که به این قبیل خاکها داده میشود، بهتر است از نوع کودهای به اصطلاح گرم مثلکود گوسفندی و پهن اسب و الاغ باشد که البته بهتر است آنها را به اصطلاح عمل آورند، یعنی روی هم توده کرده و بخوابانند و بحالت نیمه پوسیده بخاک بدهند. در صورتی که خاکهای سبک شنی که طبیعتا گرمتر هستند، کودهای گاوی تازه مخلوط با کاه در عمق25-30 سانتیمتری نتیجه بهتری می دهند، چون در این خاکها تخمیر خیلی سریع است و کود زود پوسیده شده و از بین میرود، و اگر به تتیب مذکور در فوق عمل نشود دوام کود کم خواهد شد.
از نظر مقدار و تکرار کود دادن، به منظور صرفه جوئی در هزینه، بهتر است در خاکهای سنگین هر دو سه سال یکمرتبه کود بمقادیر زیاد حدود 50-60 تن در هکتار، بصورت خرد و ریز شده داده شود، ولی در خاکهای سبک 10-20 تن هر سال یا هر دو سال یکبار بحالت درشت.
بطوری که میدانیمف کودهای آلی از نظر تامین مواد هوموسی بسیار ضروری و مفید می باشند.طبق بررسی کارشناسان از هر 6-10 تن کود حیوانی در هکتار، معادل 600-1000 کیلو در هر سال هوموس بدست می آید که در اصطلاح ساختمان خاک و افزودن به ظرفیت جذب آب و حاصلخیزی آن بسیار ارزنده می باشد.

2-کودهای شیمیائی
چون درصد ماده عامله موجود در این کود ها نسبتا زیادتر از کودهای آلی بوده و اکثرا بسهولت قابل جذب میباشند، باید در مقدار و زمان مصرف آنها دقت بیشتری بشود.در اینجا نگاهی خواهیم داشت به عوامل مختلفی که در مصرف این کودها موثر بوده و باید به آنها توجه داشت:
مقدار کود مصرفی باید با توجه به نوع خاک و درجه قلیائیت آن(pH) و نوع نبات مورد پرورش و سابقه کود خوری خاک تعیین گردد. بدانجهت یک فرمول مشخص برای کلیه درختان در همه خاکها نمی توان ارائه داد، بلکه بسته به شرایط خاص هر محل، و نوع درخت مورد پرورش و احتیاجات آن، باید مقادیر لازم از هر کود را ولو بطور تقریب تعیین کرد. همانطوری که میدانیم مطمئن ترین راه دانستن نیاز درختان، استفاده از روش تجزیه برگ و دمبرگ می باشد که میتواند در مورد مصرف نسبتا دقیق کود بخصوص از نظر عناصر قلیل برای باغدار راهنمائی باشد.

زمان مصرف کود
مطلب مهم دیگر در دسترس بودن ماده غذائی معین در زمانی است که نبات به آن معمولا نیاز دارد. در این موردباید به خواص ذاتی هر نبات توجه داشت و دقیقا فهمید که در چه زمانهایی از سال به کدام ماده نیاز بیشتر هست.بعنوان مثال، سیب زمینی زودرس در اوایل تابستان بحداکثر مواد غذائی نیاز دارد در صورتی که ارقام دیر رس هر چند بیشتر از ارقام زودرس مواد غذائی از زمین دریافت می کنند، ولی آنرا در ظرف مدتطولانی تری مصرف مینمایند. یک مزرعه تربچه در ظرف مدت کوتاهی( حدود یک ماه) معادل 200 کیلوگرم مواد غذائی برداشت میکند، ولی کلم، 640 کیلو در 6-7 ماه. بنابراین در مورد کشت تربچه، باید از کودهایی استفاده شود که در مدت کم قابل جذب و مصرف باشند ولی درر پرورش کلم این اجبار وجود ندارد. علاوه بر اختلاف در مصرف کلی کلی مواد غذائی در طول نمو، در مراحل دوران نمو نیز نیاز ها متفاوت است. مثلا درختان میوه بطور کلی اعم از سردسیری یا نیمه گرمسیری از قبیل مرکبات، در موقع گل کردن بمقدار زیادتری ازت و فسفر نیاز دارند، بدانجهت کودهای ازته را اقلا یک ماه جلوتر از تاریخ باز شدن گلها ، به صورت قابل جذب باید داد تا فرصت کافی برای انتقال این ماده به عمق خاک و منطقه ریشه ها وجود داشته و بموقع مورد استفاده درخت قرار گیرد.

قلیائیت خاک
مطلب مهم دیگر توجه به pH خاک می باشد که در قابل جذب شدن مواد غذایی اثرات قطعی دارد. اگر خاک دارای pH بالا یعنی قلیایی یا آهک زیاد باشد، باید کودهائی انتخاب کنیم که پایه اسیدی داشته و استعمال آنها بتدریج موجب تعدیل قلیائیت و پائین اوردن pHخاک گردد، از قبیل سولفات آمونیوم، کلرو آمونیاک، نیترات آمونیوم. اگر خاک اسیدی با Ph پائین تر از 6.5 باشد، در اینصورت باید کودهائی با پایه قلیائی و آهکی مصرف شود، مانند نیترات دوسود و نظایر آن.

سرعت تاثیر کود
عامل دیگر ، سرعت عمل یا سرعت تاثیر کود می باشد، بخصوص در کودهای ازته مثلا نیترات ها خیلی بسرعت جذب می شوند، در صورتی که کودهای ازته آمونیاکی به کندی قابل جذب شده و مورد استفااده قرار می گیرند. بنا براین هر موقع احتیاج فوری به ماده ازت احساس شود باید از نیتراتها استفاده کرد نه از کودهای ازته آمونیاکی.
عامل مهم دیگر، رطوبت خاک و میزان بارندگی است. در مناطقی که باران زیاد می بارد و همچنین در شرایط آبیاری، کودهای ازته آمونیاکی از نقطه نظرنفوذ در اعماق خاک با کودهای نیترات برابر و حتی به آنها رجحان دارند. زیرا در این شرایط نیترات ها بعلت سهولت حل شدندر آب بزودی به اعماق خاک نفوذ کرده و به خارج از دسترس ریشه ها برده خواهند شد، در صورتی که کودهای آمونیاکی استقامت بیشتری نشان می دهند.

محل دادن کود
مسئله عمده دیگر محل دادن کود می باشد. اگر کود و آب را طوری بدهیم که مثلا فقط در عمق 20-30 سانتیمتری بالای خاک نفوذ بکند، اکثریت ریشه های جذب کننده درختان نیز در این طبقه متمرکز خواهند شد، و ریشه های پائینتر اکثرا برای جذب آب بیشتر از اعماق خاک مورد استفاده درخت قرار خواهند گرفت. از طرف دیگر هر چقدر خاک عمیق ت و قابل نفوذ تر باشد و آب و هوا در آن جریان داشته باشد، سیستم ریشه درخت وسیع تر و در حجم و سح بیشتری از خاک پراکنده خواهد شد. چنین ریشه ایی قادر خواهد بود حتی ذر شرایطی که مقادیر قلیلی از مواد غذایی و اب در دسترس باشد، بعلت حجم زیاد خاکی که در اختیار دارد، بحداکثر ممکن از آب و مواد غذایی موجود استفاده کند. در صورتی که درختانی با ریشه محدود در یک مساحت و حجم کم ناچار باید مواد غذایی زیادی را از آن محدوده در اختیار بگیرند، تا بتوانند نیازهای خود را بر طرف کنند.بنابر این اگر خاک باغ عمیق نیست یا سنگلاخی و شنی است، باید سعی نمود طبقه 30-40 سانتیمتری بالا (هر چه عمیقتر بهتر) از نظر مواد غذایی لازم غنی گردد و ظرفیت نگهداری رطوبت و مواد غذایی، با وارد کردن مواد آلی پوسیده و خاک مرغوب بالا نگهداشته شود. در این شرایط همواره باید سعی کرد آب و کود در همین عمق محدود ریشه ها داده شود، تا تلفاتی از حیث این مواد نداشته باشیم. ولی در خاکهای عمیق، بهتر است آب و کود را در تمام عمق خاک زراعتی بدهند.زیرا ریشه های جذابه درخت در چنین خاکهائی در سطح وسیعتر و عمق بیشتری پراکنده بوده و قادر به جذب و مصرف آب و کود داده خواهند بود.

طرز دادن کود بدرختان
طرز پاشیدن یا افزودن کود به خاک، نکته مهم دگری است که باید به آن توجه داشت. کودهای شیمیایی بخصوص آنهایی که در خاکبزودی تثبیت و قفل می شوند، اگر در سطح وسیعی پاشیده شوند، قسمت زیادی از آنهادر خاک تثبیت شده و مورد استفاده درخت قرار نخواهند گرفت، مانند کودهای فسفره وپتاسه( بیشتر در خاکهای آهکی). در صورتی که کودهای ازته چنین مسئله ایی ندارند و در آب حل و در خاک نفوذ کرده و جذب می شوند. برای حل مشکل دادن کود های فسفره وپتاسه بهتر است به طرق زیر عمل شود:
در زیر سایه انداز درخت تقریبا بفاصله یک متر از تنه، حفره هائی به عمق 15-30 سانتیمتر( بر حسب سن درخت و جنس خاک، هر چقدر خاک سنگین تر و درخت مسن تر، عمق بیشتر)بفاصله 20-30 سانتیمتر از همدیگر، حفر کنند و کود را در داخل این حفره ها بریزند و روی آن را با خاک بپوشانند. حلقه ایی به همان عمق روی محیط سایه انداز چتر درخت ایجاد کرده پس از ریختن کود رویش را با خاک بپوشانند(باید مراقبت کرد که کود مستقیما روی ریشه ها قرار نگیرد و حتما لایه ایی ار ماسه یا خاک بین آن و ریشه ها حائل باشد). ثابت شده است که دادن کود های فسفاته و پتاسه به این روش، بیشتر از پاشیدن آنها در زیر تمام سطح سایه انداز درخت موثر، مفید و اقتصادی می باشد.
طرز دادن کودهای فسفاته و پتاسه:

چرا باید کود را دور تا دور درخت داد؟
بطور کلی هر سیستم از ریشه ها با یک قسمت از تنه و شاخه های منشعب از آن، از طریق آوند های خشبی مرتبط است. بعبارت واضح تر اگر کود را در یک سمت درخت بریزیم، خواهیم دید که شاخه های بالای آن قسمت رشد و نمو بیشتری کرده اند و برگها رنگشان سبزتر و تیره تر از طرف مقابل شده است، در صورتی که طرف دیگر تغییر چندانی نکرده است. در بعضی موارد ریشه ها درست در جهت و امتداد شاخه های بالائی خود نیستند و در اثر پیچیده شدن ریشه در خاک، ممکن است شاخه ایی فی المثل در سمت جنوبی یا غربی درخت قرار گیرد و از ریشه ای که در جهت شمالی یا شرقی می باشد استفاده کند. بهر صورت برای اینکه کود بطور یکنواخت در تمام شاخه ها جذب و مصرف شود، باید آنرا دور تا دور درخت قرار داد تا تمام ریشه ها از آن بطور یکنواخت بهره مند گردند.

فرم و شکل کود
فرم و شکل کود نیز به جای خود دارای اهمی می باشد، و در مصرف کود ها باید به آنها توجه شود.
معمولا انواع کودهای شیمیائی را یا به صورت پودری یا دانه دانه(گرانول) یا محلول بدرختان می دهند. کودهای گرانوله به نوع پودر ترجیح دارند و آسانتر قابل مصرف می باشند، زیرا میتوان آنها را یکنواخت تر پخش کرد. بعضی ها ترجیح می دهند که از کود های ازته به صورت محلول استفاده کنند. کودهای محلول را می توان به دو طریق به کار برد:
1. کود را در گونی ریخته و اول جوی اصلی آبیاری قرار می دهن تا آب بتدریج آن را حل کرده و به کرت ها و جوی های کنار درختان برساند.
2. مقدار تعیین شده از کود مورد نظر را در مخزن آب ریخته و آنرا بوسیله لوله های آبیاری، در آبیاری قطره ای، بپای درختان میرسانند، یا در آبیاری بارانی روی شاخ و برگ یا پای درختان می باشند.
در خاتمه اید خاطر نشان شویم که اگر درختان باغ در شرایط زیر باشند احتیاجی بدادن کود نخواهد بود:
• برگها در حد متوسط نوع درخت، بزرگ و برنگ سبز تیره
• تنه و شاخه ها دارای رنگ طبیعی آن نوع، سال بدون پوسته و شاداب
• رشد سالیانه سر شاخه ها برای درختان مسن بارور بین 15-25، برای درختان جوان بی بار حدود 35-70 سانتیمتر
• میوه ها از حیث مقدار در حد معقول و درشتی آنها متوسط و اکثریت درشت
اگر علائم ضعف در درختان مشاهده گردید، با توجه به نکاتی که در صفحات قبلی این بخش گفته شد باید به دلیل ضعف درخت پی برد و موادی را که کمتر از نیاز باشند تامین کرد. ضمنا یادآور می شود که هیچوقت شرایط ناسالم خاک از قبیل داشتن زه آب تحت الارض غیر قابل نفوذ- داشتن املاح مضر- قلیائیت یا ترشی بیش از حد مجاز و نظایر آنها را نمی توان با دادن کود جبران کرد.

برگرفته از کتاب: مبانی علمی پرورش درختان میوه
شرکت انتشارات فنی ایران
عباسعلی منیعی
1370